De bouwsector wacht met smart op oplossingen. Nu al komen naar schatting 18.000 projecten stil te liggen door een recentelijke uitspraak van de Raad van State die een bom legde onder het Nederlandse stikstofbeleid. Deskundigen waarschuwen daarbij dat de bouw de komende vijf jaar 14 miljard euro misloopt, zonder concrete oplossingen.

Het goede nieuws is dat geen enkel bouwproject in uitvoering tegen het stikstof-probleem zal aanlopen. Zodra de bouw start zijn vergunningen immers definitief en is er geen risico op vertraging of ingrijpen als gevolg van stikstof. Het slechte nieuws is dat alle projecten in de pijplijn wel een groot risico lopen op vertraging en daarmee loopt de bouw potentieel miljarden aan toekomstige omzet mis.

ABN Amro berekende al een omzetverlies van 14 miljard euro voor de komende vijf jaar. Overigens proberen milieuorganisaties alsnog ook projecten met een vergunning aan te vechten bij de rechter, zoals de Amercentrale. De Raad van State heeft gezegd dat onherroepelijke vergunningen onaangetast en in stand zullen blijven, maar dit laat onverlet dat vergunningen mogelijk worden ingetrokken als ze in strijd met een wettelijk voorschrift zijn afgegeven. Dat betreft vooralsnog geen lopende bouwprojecten.

Onvoorspelbaar en onbeheersbaar
Bouwend Nederland heeft inmiddels een meldpunt ingesteld en ook AFNL en VNG proberen in kaart te brengen om hoeveel projecten het nu daadwerkelijk gaat. Bij de aannemersfederatie komen de eerste berichten binnen dat MKB-bouwers op omvallen staan. Daarnaast heeft de Raad van State zelf 130 lopende rechtszaken over bouwprojecten op het oog waar stikstof een rol speelt. Aanvankelijk werden de lijsten geheim gehouden, nu blijken er meer dan 18.000 projecten op te staan.

Nieuwe bouwcrisis loert
Nieuwe bouwcrisis loert
Stikstof kost bouw 14 miljard euro aan omzet
Zeker is dat stikstof voorlopig een nieuw onvoorspelbaar en onbeheersbaar risico is waar bouwers rekening mee moeten houden in de tender- en planfase. Stibbe advocaten zette het juridische traject op een rij en waarschuwt voor bestemmingsplannen die niet onherroepelijk zijn. Concreet voor een bouwer betekent dit dat orderboeken zich op termijn lastiger laten vullen, simpelweg omdat projecten later loskomen. De pijplijn zal vastlopen met het risico op grote bouwproppen later, als mogelijk ineens wel een oplossing is gevonden.

Wake-up
Hoewel het effect indirect is en nog even op zich zal laten wachten, maken de bouwtopmannen zich inmiddels zorgen over de opdrogende bouwstroom. Een treinongeluk in ‘slow motion’, waarschuwt VolkerWessels. De BAM-CEO heeft het over een ‘wake-up-call’ en Heijmans hoopt op tijdig ingrijpen van de overheid, zoals bij de fijnstof-problematiek tien jaar terug.

Wat is stikstof?
De nieuwe landelijke Programmatische Aanpak Stikstofdeposities pakt nadelig uit voor kleinere bouwprojecten signaleert LievenseCSO.

Ongeveer 80 procent van onze atmosfeer bestaat uit stikstof of N2 stikstofgas. De term ‘stikstof’ zoals bedoeld en gebruikt in de stikstofproblematiek heeft betrekking op een verzameling chemische verbindingen met het atoom stikstof (N). In geoxideerde vorm heten die verbindingen stikstofoxiden (NO en NO2 Stikstofdioxide, ook wel weergegeven als NOx Stikstofoxiden) en in gereduceerde vorm, ammoniak (NH3 ammoniak).

Stikstofoxiden (NOx) komen in de lucht, vooral uit de uitlaatgassen van het verkeer en de uitstoot van industrie.

Ammoniak (NH3) komt met name van dieren in de veeteelt. En voor een klein deel uit overige bronnen zoals industrie, de bouw en het verkeer. Boeren gebruiken mest van dieren en kunstmest om hun land te bemesten. Een deel van die mest verdampt als ammoniak en komt in de lucht. Bron: RIVM

Globaal is wel duidelijk dat het gaat om alle bouwplannen in de buurt van de Natura 2000-gebieden waarvoor de vergunningen nog niet definitief zijn afgerond. Het gaat om 160 gebieden – waarvan 118 extra stikstofgevoelig – verspreid over heel Nederland (zie kader hieronder), maar de verwachting is dat de gevolgen het meest gaan knellen in de Randstad.

Achteraf wordt vooraf
Concreet gaat het om infra-projecten als de Ring Utrecht en de ViA15, de Afsluitdijk, knooppunt Hoevelaken, de A9 Halsteren en om Lelystad Airport en mogelijk ook circuit Zandvoort en de Zuidasdok/A10.

Maar ook voor de bouw van 1 miljoen extra huizen dreigt vertraging in plaats van de zo gewenste versnelling. Bij de woningbouwlocaties staan vliegveld Valkenburg en Utrecht Merwedekanaalzone concreet op de tocht, samen goed voor meer dan 10.000 woningen. Daarnaast zijn vele kleinere projecten ‘on hold’ gezet na de uitspraak van de Raad van State eind mei over PAS. In totaal gaat het om meer dan 18.000 projecten en nog eens ruim 100 grote Rijksprojecten. De Raad van State schrapte meteen al veertien projecten.

De rechter zette een streep door het beleid van het kabinet om achteraf maatregelen te mogen treffen om stikstof-uitstoot terug te dringen. Opvallend is dat de hoogste rechter bij invoering van het beleid al waarschuwde voor de wankele basis. Door het kabinet terug te fluiten is het nu wel nodig dat een bouwvergunning moet wachten op een positieve beoordeling over stikstof. De gevolgen zijn enorm, beseft nu ook het kabinet. Het was opvallend te noemen dat bij Prinsjesdag stikstof nauwelijks een onderwerp was, terwijl 53 MIRT infra-projecten op de risicolijst staan.

Hoe is stikstof aan te pakken?

Alleen milieuorganisaties lijken blij met de uitspraak, want bijna niemand zit te wachten op de extra complicatie en de onverwachte spaak in het wiel bij bouwplannen. Het is niet voor niets dat het kabinet in allerijl oud-minister Johan Remkes aan het werk zette om een oplossing te forceren. Het rapport biedt echter voor de korte termijn geen oplossingen, hoewel dat wel de opdracht was.

Van de bouw tot het verkeer en van veehouderijen tot de industrie: overal waar stikstofuitstoot plaatsvindt, moet de uitstoot omlaag, adviseert het adviescollege stikstofproblematiek. “Kiezen moet, niet alles kan”, is zijn boodschap waarbij de commissie concreet adviseert in te zetten op uitkoop van boeren en verlaging van de maximum snelheid op snelwegen. Daarmee wordt ruimte gecreëerd voor bouwprojecten, is de gedachte.

Remkes: “De stikstof moet omlaag, de natuur moet herstellen. Er zijn noodmaatregelen nodig, maar het kabinet moet kiezen.” Voor de bouw geldt: ga zo snel mogelijk modulair, energieneutraal, circulair en natuurinclusief bouwen. Remkes wil dat via vergunningen en aanbestedingseisen afdwingen. “Energieneutraal bouwen en circulariteit zijn op die manier af te dwingen. Dat doen overheden, dus dat is relatief makkelijk te regelen.” Alle ogen zijn nu gericht op het kabinet dat snel met beslissingen moet komen.

De rechters toetsen de regels van het kabinet op effectiviteit en zette een streep door het beleid. Onder leiding van minister Carola Schouten moet er nu nieuw beleid komen dat opnieuw zal worden getoetst bij de rechter. Het aanpassen van de drempelwaarde lijkt echter geen reële optie.

Een eerste stapje is het rekenmodel Aerius. Met dit aangepaste model (klik hier) kunnen kleine projecten worden doorgerekend die niet in de buurt liggen van een natuurgebied. Op basis van een positieve uitslag, krijgt zo’n project alsnog een vergunning. De oplossing voor een handjevol kleine projecten, maar geen echte oplossing.

Het zure is dat de bouwsector zelf maar bitter weinig kan doen en vooral moet afwachten. Het stikstof-probleem staat met stip op nummer 1 van de probleemdossiers die de sector frustreren. Hoewel het wel zou kunnen helpen om de slag te maken naar echt duurzaam bouwen en over te stappen op elektrisch materiaal en circulaire productie.

Minister Carola Schouten heeft de voortrekkersrol om naar een oplossing te zoeken.

Maatregelen die stikstof terugdringen
Bouwend Nederland dringt aan op een noodwet en wil een overzicht met “bewezen maatregelen” waarmee de stikstofneerslag kan worden teruggedrongen. Stilvallen van de bouwstroom kan niet de bedoeling zijn, veronderstelt de belangenvereniging. Om welke ingrepen dat zou kunnen gaan, weet nog niemand. Het Rijk heeft alvast een aantal prangende vragen met antwoorden op een rij gezet.

De uitstoot van stikstof is dan ook geen simpel probleem. De lucht bestaat en bestond altijd al voor een groot gedeelte uit stikstof. Landbouw, verkeer en industrie zijn de grote boosdoeners als het gaat om extra uitstoot. Halvering van de landbouw is al geopperd. Het terugdringen van de veestapel en dus de ammoniak-uitstoot, klinkt het vaakst als potentiële oplossing. De maximum-snelheid terugbrengen naar 80 of 100 kilometer per uur zou ook een oplossing kunnen zijn. Beide opties liggen politiek gevoelig.

ADC-toets
Te veel stikstof heeft als gevolg dat de grond wordt verrijkt en dat allerlei plantensoorten extra hard gaan groeien en dat daardoor de kwaliteit van grondwater verslechtert. Bewijs maar eens dat jouw bouwproject daar niet aan bijdraagt. Dat is niet simpel, maar wel de bedoeling.

Vooral infra zwaar getroffen
Vooral infra zwaar getroffen
Stikstof-probleem gaat niet overwaaien
Tot nog toe kan dat alleen met de zogenoemde ADC-toets. Projecten die de toets doorstaan, kunnen gewoon doorgaan. Dat zijn er echter tot op heden slechts twee, de Blankenburgtunnel en de A67 Veldhoven. Het aantonen van ‘dwingende noodzaak’ en onderzoek naar alternatieven lijken van doorslaggevend belang om zo’n toets met succes te doorlopen. Ook moet extra uitstoot worden gecompenseerd via andere maatregelen. Remkes heeft overigens gewaarschuwd geen al te hoge verwachtingen te hebben van de toets.

De minister zet de werking van de toets uiteen in een brief aan de Tweede Kamer: Via een zogenaamde ADC-toets kan alleen toestemming worden verleend “als wordt aangetoond dat alternatieven ontbreken (A), sprake is van een dwingende reden van groot openbaar belang (D) en compenserende maatregelen worden getroffen (C). Ook de mogelijkheden voor het gebruik van de ADC-toets is onderdeel van het advies van het adviescollege.” Daarbij wijst Schouten erop dat er bronmaatregelen nodig zullen zijn en dat daarbij geen taboes gelden.

Papierwinkel
Voor een lastig probleem bestaat geen simpele oplossing. Alles valt of staat met hoe streng de regels worden toegepast. Met andere woorden; hoe serieus neemt het kabinet de uitstoot van stikstof? Zijn er allerlei uitzonderingen mogelijk op de toets, dan zijn de dreigende problemen snel opgelost.

De papierwinkel rond bouwprojecten wordt iets verder uitgebreid, maar zal geen obstakel meer vormen in de uitvoering. Deze weinig charmante oplossing biedt soelaas voor de bouw, maar niet voor het stikstof-probleem.

Voorlopig weet nog niemand hoe snel het stikstof-probleem wordt opgelost en vormt de uitspraak een nieuw onbeheersbaar risico waar bouwers terdege rekening mee moeten houden.

Wat is het probleem met stikstof?
Op 29 mei deed de Raad van State een uitspraak over het Programma Aanpak Stikstof (PAS) die voor de bouwsector verstrekkende gevolgen heeft. De rechters oordeelden dat het PAS niet voldoet als wettelijk beoordelingsinstrument voor toestemming voor activiteiten die extra uitstoot van stikstof veroorzaken. Nederland handelt in strijd met de Europese regels volgens de Raad van State. De uitspraak bepaalt dat op voorhand duidelijkheid moet bestaan over de effecten van de compenserende maatregelen voor de stikstof-uitstoot.

Alle bouwprojecten die stikstof uitstoten, moeten vanaf nu aantonen dat zij geen significant effect hebben op 118 van de ruim 160 Natura 2000-gebieden in Nederland. Dit zijn de gebieden die te maken hebben met een overbelasting door stikstof. En als dat significante effect er wel is, moeten opdrachtgevers aantonen dat er geen alternatieven zijn, er voor de bouw een dwingende reden is van openbaar belang en aangeven welke compensatiemaatregelen ze nemen.

De uitspraak heeft effect op de bouw van bedrijventerreinen, woningen en de aanleg van infrastructuur zoals snelwegen, sluizen en dijkverhogingen. Niet alleen grote projecten worden geraakt, ook de kleine projecten moeten eraan geloven. In verband met de uitspraak zijn er in totaal zo’n 130 zaken aangehouden die bij de Raad van State liepen omtrent omgevingsvergunningen, tracébesluiten en bestemmingsplannen. Klik hier voor een overzicht van het Rijk van alle 160 PAS-gebieden.

Bron: CoBouw.nl